czwartek, 1 listopada 2012

Źródła Prawa Rzymskiego (skrypt)

Wstęp

Moja fascynacja prawem ma swoje źródło w prawie rzymskim - 2 i pół tysiąca lat temu (z okładem) rozpoczęły się jednocześnie dwa procesy: tworzenie zrębów przyszłego cesarstwa rzymskiego i zarazem systemu prawnego.
Cesarstwo rzymskie nie było jedynym imperium, jakie powstało w czasach starożytnych czy nowożytnych. Imponujące jest jednak to, że zostawiło trwały ślad który wciąż odnajdujemy w naszym codziennym życiu...

Wystarczy sobie uświadomić, jak wiele wypracowanych ówczas zasad prawnych obowiązuje - bez zmiany do dzisiaj.

Zachęcam do poznania skryptów z prawa rzymskiego, jakie opracowałem w okresie moich studiów prawniczych. Początkowo służyły mi do lepszego przygotowania się do egzaminu. Potem udostępniłem je koleżankom i kolegom z macierzystej uczelni, a jeszcze później podzieliłem się nimi na serwerze Lex dla studentów. Z ilości wywołań ich za pośrednictwem Google wywnioskowałem, że cieszyły się sporym zainteresowaniem. Ponieważ już ich na serwerze Lex dla studentów nie znalazłem, publikuję je tutaj.

Jednocześnie jednak zastrzegam, że powstały one w oparciu o notatki pochodzące z pasjonujących wykładów księdza prof. Franciszka Lempy (serdeczne pozdrowienia dla Pana Profesora!) oraz lektury podręczników, zatem prezentowana wiedza ma charakter podstawowy i może być obarczona nieścisłościami.

Mimo to, licząc na to, że pomagając w poznawaniu Prawa Rzymskiego 'zarażę' swoją pasją innych - zapraszam do lektury.

Źródła Prawa Rzymskiego


Dura lex, sed lex – surowe prawo, ale prawo
kierunek myślowy – romanesio – PRz modelem najbardziej zbliżonym do praw natury; PRz przyczyniło się do rozwoju prawa poprzez receptio – przejęcie rozwiązań z PRz do obowiązujących systemów prawnych;
opracowanie zasad wykładni prawa ® instytucia – zespół przepisów prawnych; opracowanie zasad wykładni prawa ‘lex retro non agit’, ‘ignorantia iuris nocet’; rozróżnienie własności i posiadania posesio; opracowanie uniwersalnych zasad dziedziczenia; sukcesja uniwersalna – dziedziczenie
iuris prudentia – wiedza prawnicza
iuris preacepta – zasady postępowania wg prawa

Definicje Prawa Rzymskiego:

Orstano: ‘Ius romanum’

Celsus (wg Ulpiana, utrwalone na początku Digestów justyniańskich): Prawo, jakim rządzili się Rzymianie
‘…ut eleganter Celsus definit, ius est ars boni et aequi’
‘…(Prawo jest), jak to trafnie określa Celsus, sztuką stosowania tego co dobre i słuszne’

Jawolenus, I/II w n.e.: ‘Omnis definitio in iure civili periculosa est, parum est enim, ut non subverti potest’
‘W prawie cywilnym wszelka definicja jest niebezpieczna, rzadko się bowiem zdarza, by nie można jej wywrócić’

Ulpian Digesty D. 1,1,1,2 i w Instytucjach Justyniańskich: ‘Publicum ius est at statum rei romanea spectat, privatum quod ad singulorum utiliaten: sunt enim quaederam publice utilia, quaedam privatim.’
‘Prawem publicznym jest to, które dotyczy ustroju państwa rzymskiego, prywatnym zaś to, które (dotyczy) korzyści jednostek, są bowiem niektóre (normy) ogólnie użyteczne, inne zaś prywatne”


‘Iustitia est constans et perpetua volumus ius suum cuique tribuendi’ ‘Prawo jest stałą i niezmienną wolą oddania każdemu jego prawa’

‘Iuris preacepta sunt haec: honeste vivere, alterum non laedere, ius suum coique tribuere’‘Trzy są przykazania prawa: żyć uczciwie, drugiego nie krzywdzić, oddać każdemu, co mu się należy’


‘Omne… ius, quo utimur, vel ad personas pertinet vel ad res vel ad actiones‘‘Wszelkie prawo, którym się posługujemy, dotyczy albo osób, albo rzeczy albo powództw’

Systematyka Prawa Rzymskiego

Podział wg źródła powstawania prawa

ius – prawo ludzkie, działania ludzkiego, dozwolone i chronione przez państwo; wykroczenie – iniuria, uprawnia do sankcji świeckich violacio (odwet lub zorganizowana pomoc państwa)
fas – prawo boskie religijne; wykroczenie – nefas, ściąga gniew bogów, od którego można się uwolnić poprzez złożenie ofiary - piraculum

Podział wg podmiotu

ius civile – dotyczy obywateli rzymskich (także ius Quiritium)
ius gentium – dotyczy mieszkańców Rzymu nie będących obywatelami Rzymu

Podział wg utilias (korzyści, interesu)

ius publicum – prawo publiczne
ius privatum – prawo prywatne

Podział w ‘Instytucjach’ Gaiusa

personae – osobowe
res (ius quod pertinet ad res) – rzeczowe
actiones - procesowe

Podział prawa wg systemu pandektowego

prawo prywatne, materialne (z pominięciem actiones)
część ogólna
a)     podmioty stosunków prawnych (dawne personae, ale bez prawa rodzinnego)
b)     ogólne pojęcie rzeczy res
c)      czynności prawne
i)       prawo rodzinne (dawne personae, po wydzieleniu prawa osobowego)
ii)     prawo majątkowe (dawne ius quod ad res pertinet)
(1)    prawo rzeczowe
(2)   zobowiązania
(3)   prawo spadkowe



Ius civile

Ius civile Romanorum (czasami: ius Quiritium) – prawo obywateli rzymskich (Kwirytów)
Początkowo prawo zwyczajowe, od Ustawy XII tablic poprzez kolejne ustawodawstwa i równolegle poprzez twórczą działalność jurysprudencji. Co do zasady, prawodawstwo obowiązujące wyłącznie rzymian, chociaż zdarzały się wyjątki (dot. Latynów i peregrynów w zakresie obrotu gospodarczego, a nawet conubium, tj. zawierania małżeństw).
Początkowo obejmowało całe prawo obejmujące rzymian, od II w p.n.e. datuje się tendencja do oznaczania tym terminem tylko prawa prywatnego.

Ius honorarium

Działalność prawotwórcza magistratury, zebrana w II w n.e. w edictum perpetuum Juliana.
Największa i najważniejszą częścią – ius praetorium – prawo pochodzące z działalności pretorów.
Istnienie odmiennych uregulowań dotyczacych tych samych czynności w ius civile i ius honorarium (praetorium) – Papianian pisze: Ius preatorium est, quod praetores introduxerunt adiuvandi vel supplendi vel corrigendi iuris civilis gratia… – (D. 1, 1, 7, 1) ‘Pretorskim jest to prawo, które pretorianie wprowadzili dla wspomagania lub uzupełniania, lub poprawiania prawa cywilnego…’

Ius gentium

prawo narodów
Populus Romanus partim suo proprio, partim communi omnium hominium iure utitur – Lud rzymski posługuje się częściowo swoim własnym prawem, częściowo wspólnym prawem wszystkich ludzi (Instytucje Justyniana G. 1, 1; I. 1, 2, 1)
W miarę dokonywanych podbojów konieczne było określenie zasad rozstrzygania sporów pomiędzy rzymianami a peregrynami, czy też pomiędzy peregrynami.
M.in. w roku 242 p.n.e. (koniec wojny punickiej) powołano urząd pretora peregrynów (praetor peregrinus), rozstrzygającego sprawy inter cives et peregrinos oraz inter peregrinos. W miarę rozwoju ius gentium wprowadzano także rozwiązania prawne wzorowane na prawach innych ludów.
W odróżnieniu do ius civile - ius gentium było:
q  całkowicie świeckie
q  daleko swobodniejsze co do formy
q  ograniczone do sfery stosunków majątkowych i przeznaczonym do regulowania obrotu gospodarczego
q  dostępne nie tylko dla rzymian, ale także do Latynów i peregrynów
q  w większym stopniu ‘prawo słuszne’ – ius aequum.

Ius naturale

prawo stałe, niezmienne, pochodzenia boskiego (stworzone przez boską Opatrzność); wspólne wszystkim istotom żyjącym, zapożyczone z filozofii greckiej;
bliski związek z ius gentium, zasadnicza różnica dotyczyła ‘prawa przyrodzonego’ – a zatem ius naturale dotyczyło także i zwierząt, poza tym odmienne uregulowania dotyczące instytucji niewolnictwa – wg klasyków rzymskich instytucja niewolnictwa była zgodna z ius gentium, ale sprzeczna z ius naturale.

Źródła prawa rzymskiego

źródła powstawania prawa (fontes iuris oriundi) – źródła rodzenia się prawa; wyrażające wolę państwa poprzez ustanowienie lub potwierdzenie właściwych norm postępowania
źródła poznania prawa (fontes ius cognoscendi) – źródła poznawania prawa; efekty działania czynników prawotwórczych (spisy prawa obyczajowego, ustawy, dokumenty praktyki sądowej)

Gaius

Constant autem iura populi Romani ex legibus, plebiscitis, senatusconsultis, constitionibus principum, edictis eorum qui ius edicendi habent, responsis prudentium
‘Prawa ludu rzymskiego składają się z ustaw, uchwał plebsu, uchwał senatu, konstytucji cesarskich, edyktów tych osób, które mają prawo ich ogłaszania, odpowiedzi uczonych”.

Okres obowiązywania prawa Rzymskiego na tle historii Rzymu

powstanie Rzymu 753 p.n.e
okres królestwa (753-509 p.n.e.)
okres republiki – res publitia (509-27 p.n.e.)
okres pryncypatu – princeptio (27 p.n.e – 284 n.e.)
okres dominatu (284- 476 w zachodniej części państwa, 565 we wschodniej części państwa)
upadek części zachodniej państwa rzymskiego 476 n.e.
upadek części wschodniej państwa rzymskiego (śmierć cesarza Justyniana) 565 n.e.
upadek Bizancjum 1453 n.e.

Etapy rozwoju prawa prywatnego

I.                okres prawa starorzymskiego (archaicznego) – od założenia Rzymu do połowy III w p.n.e. tj. do początkowego okresu wojen  punickich (264-146 p.n.e.)
II.              okres rozwoju i prawa klasycznego – od połowy III w p.n.e. do końca panowania cesarzy z dynastii Sewerów (253 n.e.); czasami dzielony na:
II.A. okres rozwoju (prawo przedklasyczne), do schyłku republiki w 27 p.n.e.
II.B. okres klasyczny (prawa klasycznego), za pryncypatu do 235 n.e.
III.            okres schyłkowy (okres prawa poklasycznego) od końca dynastii Sewerów - 235 n.e. do śmierci cesarza Justyniana I – 565 n.e.; przy czym okres panowania cesarza Justyniana I (527-565 n.e.) tworzy podokres prawa justyniańskiego.
q  poklasyczne
q  justyniańskie

Źródła prawotwórcze:

q  zwyczaje przodków (mores maiorum)
q  Ustawa XII Tablic (lex duodecim tabularum) 451-450 p.n.e.
q  ustawy ludowe (leges rogatae)
q  uchwały plebsu (plebis scita)
q  uchwały senatu (senatus consulta)
q  konstytucje cesarskie (decreta, edicta, rescripta, mandata – później: constitutiones)
q  edykty magistratur jurysdykcyjnych (ius edicendi)
q  porady i opinie autorytetów prawnych (respondere de iure)

Zwyczaje Przodków (mores maiorum)

Prawo niepisane obejmujące zwyczaje uznane przez większość ludności + ‘opinio necessites’  konieczność stosowania + ‘frecfentuius’ ciągłość najprawdopodobniej zawarte w Ustawie XII Tablic;
Fonts iuris oriundi populi – milcząca akceptacja większości
tacitus consensius omnium
Quitacet consentire videtur – kto milczy, wydaje się, że się zgadza
Należy zauważyć: brak powoływania się w Państwie Rzymskim na zwyczaje prawa zwyczajowego, część prawa zwyczajowego prawdopodobnie ujęta w Ustawie XII tablic, późniejsza część zapewne zawarta w edyktach pretorskich

Ustawa XII tablic (lex duodecim tabularum) 451-450 p.n.e.

powstała pod naciskiem plebejuszy cel: spisanie i uściślenie prawa obyczajowego; sporządzona przez dwie komisje złożone z 10 mężów (decemviri legibus scribundis), w jednej z komisji w skład wchodzili plebejusze
Tablice I-III – prawo procesowe
Tablica IV i część V – wewnętrzna organizacja rodziny rzymskiej (władza rodzicielska, małżeńska)
Tablica V – spadkobranie (opieka nad kobietami, testament, dziedziczenie bez testamentu, kuratela, wyzwolenie niewolnika)
Tablica VI – czynności prawne, prawo rzeczowe, mancypacja, przenoszenie własności (ogół stosunków gospodarczych pomiędzy rodzinami)
Tablica VII – prawa sąsiedzkie
Tablica VIII – prawo karne; przestępstwa naruszające interes obywatela
Tablica IX i X – niektóre normy prawa sakralnego i publicznego
Tablica XI i XII – różne normy


Ustawy Ludowe (leges rogatae)

Lex est quod populus iubet atque constituit – Ustawą jest to, co lud nakazuje i ustanawia
W okresie republiki ustawy (leges) uchwalane przez comitia, obowiązywały ogół obywateli rzymskich (tj. ludzi wolnych).
Comitia zwoływane były przez magistratury (upoważnienie: ius agendi cum populo) reprezentowane przez dyktatorów, konsulów i pretorów. Projekty ustaw dyskutowano nieformalnie na contiones, konkretny wniosek składała magistratura na comitia, przyjmowane lub odrzucane bez zmian! (rogatio) – ustawy w tym trybie: leges rogatae  (głosowanie od 135 p.n.e. tajne)
Ø  Comitia centuriata – reprezentowała zespół 100 żołnierzy
Ø  Comitia curiata – zebranie kurii (tj. rodów rzymskich)
Ø  Comitia tribiuta – reprezentowała 10 kurii (1 z 3 dzielnic, okręgów Rzymu)
Ø  Comitia callata – zgromadzenie o charakterze religijnym, pod przewodnictwem kapłana (dot. głównie ustanawiania dziedzictwa, testamentów itp.)
Leges rogatae zatwierdza (ratyfikuje) Senat - Do roku 339 p.n.e. (lex publitia philiophis) Senat uprawniony do wyrażania opinii dotyczącej leges przed jej głosowaniem
Ustawa składała się z:
praescripto – wstęp do ustawy, nazwisko wnioskodawcy, miejsce powstania
rogatio – treść
sankcio – konsekwencje niezachowania prawa
Violatio legis – naruszenie prawa ® różne konsekwencje, w zależności od ustawy:
Ø  lex perfecta – unieważnia czynności dokonane wbrew ustawie, sprawca czynności podlega karze
Ø  lex minus quam perfecta – czynność ważna, ale sprawca czynności podlega karze
Ø  lex imperfecta – czynność ważna, brak konsekwencji wobec sprawców

Uchwały Plebsu (plebis scita)

Plebiscitum est quod plebs iubet atque constituit – Uchwałą plebsu jest to, co plebs nakazuje i ustanawia
Uchwalane przez concilia plebis obowiązujące głównie plebs

Lex Hortensia

po uzyskaniu liczebnej przewagi plebs narzucił wolę ogółowi; usankcjonowała to ustawa Lex hortensia de plebiscitis z 286 r. p.n.e.
u schyłku republiki ustawy ludowe i uchwały plebsu zaczęły zanikać – zmienione warunki, powiększenie państwa (ostatnia lex uchwalona w 96-98 n.e.)

Uchwały Senatu (S.C. Senatus Consulta lub O.P. Oratis Principis)

Senatus consultum est quod senatus iubet atque constituit; idque legis vicem optinet, quamvis fuerit quaesitum (G. 1, 4) – uchwałą senatu jest to, co senat nakazuje i ustanawia. Ma ona moc ustawy, choć było to kwestionowane
Senat – ciało doradcze już w okresie królewskim (głównie sprawy związane z wojną i pokojem oraz wybór interreksa w okresie bezkrólewia);
Senat w okresie republiki - nie miał uprawnień ustawodawczych ® pośredni wpływ na ustawodawstwo polegał za zatwierdzaniu uchwał zgromadzeń ludowych (auctorias patrum) ® do roku 339 p.n.e. i pobudzaniu inicjatywy urzędników przy pomocy sugestii i zaleceń (senatus consulta)
Zatwierdzanie uchwał w trybie:
Konsulowie lub trybunowie wojskowi (upoważnieni) zwoływali posiedzenie senatu
Ø  wstępny referat ® sprawozdawca
Ø  zbierane opinie ® sententes rogae
Ø  wypowiedzi senatorów ® sententa (wnioski)
Ø  głosowanie ® (przygotowanych tekstów uchwał nie zmieniano, wyłącznie je zatwierdzano lub nie zatwierdzano)  -głosowanie per pedem (‘nogami’), obowiązywała zasada większości
Senat w okresie pryncypatu – w II w. n.e. senat przejął f. ustawodawcze po zgromadzeniach ludowych; począwszy od III w. n.e. pod wpływem cesarzy, mianujących skład senatu, zatwierdzał wnioski cesarskie (oratio principis)

Konstytucje cesarskie

Constitutio principis est quod imperator decreto vel edicto vel epistula constituit; nec umquam debitatum est, quin id legis vicem optineat, cum ipse imperator per legem imperium accipiat (G. 1 . 5) – Konstytucją cesarską jest to, co cesarz ustanowił w dekrecie lub w edykcie albo w liście i nigdy nie wątpiono, że ma to moc ustawy, skoro sam cesarz otrzymuje władzę przez ustawę
Brak uprawnień ustawodawczych zastępowany był wydawaniem: decreta, edicta, rescripta, mandata.

Dekrety (decreta)

rozstrzygnięcia spraw spornych, trafiających do cesarza w pierwszej instancji lub w drodze apelacji ® dzięki autorytetowi cesarzy rozstrzygnięcia traktowano jako wzorcowe

Edykty (edicta)

C. jako najwyższemu dzierżycielowi władzy przysługiwało ius edicendi – ustalania norm obowiązujących (na określonym terytorium lub w całym państwie); dotyczyły one głównie spraw administracyjnych; obowiązywały co najmniej do śmierci autora, a także po jego śmierci, jeżeli nie zostały przez następcę odwołane.

Reskrypty (rescripta, epistulae)

Odpowiedzi na zapytania prawne urzędników i osób prawnych (a także osób prywatnych) w kwestiach budzących wątpliwości prawne; na rozstrzygnięcia te powoływano się później w podobnych sprawach

Mandaty (mandata)

Pisemne instrukcje dla urzędników głównie namiestników prowincji; niekiedy obszerne, w formie księgi (liber mandatorum) dot. głównie spraw administracyjnych, w sferze wykonywania prawa, niekiedy kształtowały sytuację prawną obywateli.

Edykty pretorów i innych magistratur jurysdykcyjnych

Wymiar sprawiedliwości (iurisdictio) ® część najwyższej władzy państwowej – w rękach wysokich urzędników admin. posiadających ius edicendi, sprawujących urząd w jednorocznych kadencjach ® konsulowie, od 367 p.n.e także pretorowie.
Od 242 p.n.e. podział stanowiska pretora na dwa odrębne:
Pretor miejski (praetore urbanus) - jurysdykcja dot. wyłącznie obywateli Rzymu
Pretor peregrynów (praetor peregrinus) – jurysdykcja dot. peregrynów ® cudzoziemców, a także w sprawach pomiędzy peregrynami a obywatelami Rzymu. Edylowie kurylni – jurysdykcja na targowiskach,
Namiestnicy – odpowiednicy pretorów na obszarach prowincji; jurysdykcja karna ® kwestorowie

Edykt (ius edicendi)

Urzędnik ogłaszał edictum perpetuum ® solenna zapowiedź - w jaki sposób magistratura będzie korzystała z powierzonej jej władzy; obowiązywał wyłącznie w czasie kadencji (lex annua – ustawa roczna).
Przejęcie przez następców: edictum translaticium = tralaticium (edykt przenośny), ew. dołączone zapowiedzi własne (edicta nova). Początkowo edicendi ustne, potem pisane na białej tablicy (album) dostępnej w publicznym miejscu. Od roku 67 p.n.e. pretor związany ściśle treścią własnego edyktu (Lex Cornelia de edictis).
Urzędnik posiadał moc jurisdicio w zakresie tworzenia nowego prawa, jak też pozbawiania mocy prawnej nieaktualnych przepisów prawa obowiązującego
Edictum perpetuum Juliana – ujednolicony ok. roku 137 n.e. ® na polec. ces. Hadriana przez wybitnego prawnika Salviusa Iulianusa - zbiór edyktu pretora miejskiego i edylów kurulnych, zatwierdzony uchwałą senatu jako ‘edykt wieczysty’ (edictum perpetuum) i ogłaszany tylko formalnie. Prawo dokonywania zmian zastrzeżone wyłącznie dla cesarza.
edykty zalążkiem ® ius honorarium

Jurysprudencja – odpowiedzi uczonych

respondere de iure – udzielanie odpowiedzi co do prawa

w okresie republiki

początkowo ® monopol kapłanów ® ograniczone do znajomości kalendarza sądowego, układaniu formularzy prawnych (cautiones), znajomości sposobów postępowania w procesie (actiones), prawa zwyczajowego i pierwszych aktów normatywnych. Kapłani – kolegium pontyfików (pontificies); rekrutowani wyłącznie spośród patrycjuszy. Osłabienie monopolu – po Ustawie XII Tablic, następnie, ok. 300 p.n.e. – ujawnienie kalendarza sadowego i zbioru formuł prawniczych

w okresie pryncypatu

ius publice respondendi – przywilej udzielania odpowiedzi prawnych ‘pod autorytetem cesarza’
udzielane w formie: responsa, quaestiones, disputationes, epistulae
digesta – uporządkowane zestawienie przypadków
institutiones – elementarne podręczniki
sentetiae, regulae, definitiones, differentiae – zbiory zwięzłych zasad

Kodeksy ® Zbiory Norm Prawnych

Codex Gregorianus

® uporządkowany zbiór (własność prywatna) zawierający uporządkowane reskrypty cesarskie od czasów cesarza Hadriana (137-138 n.e.) do roku 291. Podział na księgi i tytuły, w obrębie tytułów poszczególne konstytucje w porządku chronologicznym,

Codex Hermogenianus

® uzupełnienie Kodeksu Gregoriańskiego do roku 295 (być może do roku 314?) - (własność prywatna)

Codex Theodosianus

® opracowany za czasów cesarza Teodozjusza II (408-450); prace trwały kilka lat 429-438; obejmował konstytucje cesarskie od roku 312., ale prawie wyłącznie przepisy prawa publicznego (z 16 ksiąg tylko 4 dot. prawa prywatnego) przez co poprzednie Kodeksy nadal obowiązywały. Podział zawartości jak w K. Gregoriańskim. Późniejsze konstytucje, tj. wydane po roku 312 obowiązywały wyłącznie wtedy, jeżeli zostały dołączone do Kodeksu i tylko w wersji do nim ustalonej.

Okres Justyniański ® za czasów panowania ces. Justyniana I (panował w latach 527-565)

Corpus iuris civilis

® tak w XVI w. określano ogół ustawodawstwa Justyniana opracowany pod przewodnictwem Tryboniana

Codex vetus

® opracowany w latach 528 – 529 n.e., II, poprawione wydanie (Codex repetiatae praelectionis) w 534 – w 12 księgach uporządkowano konstytucje cesarskie

Digesta seu Pandectae

® opracowanie ‘dawnego prawa’ tj. ius – ogłoszone w randze ustawy 15 XII 530 roku

Institutiones sive Elementa

® wstępny podręcznik do nauki prawa, (zarazem obowiązująca ustawa); opracowany przy udiale prof. prawa Theophilipusa z Konstantynopola i Dorotheusa z Berytu).

Novellae constitutiones

® 158 nowych konstytucji pochodzących z czasów panowania ces. Justyniana (ze znanej liczby 168 novellae ogółem); napisane po grecku

Inne zbiory ius i leges

Pauli Sententiae

® (III n.e.) zbiór zwięzłych zasad prawnych napisanych przez anonimowego prawnika i opatrzony nazwiskiem wielkiego jurysty

Tituli ex corpore Ulpiani

® elementarne opracowanie podręcznikowe z IV n.e. autorstwo przypisywane Ulpianowi

Fragmenta Vaticana

® (V n.e.) zbiór zawierający wyjątki z pism Papianiana, Ulpiana i Paulusa oraz konstytucje cesarskie (głównie Diokleciana)

Collatio legum Mosaicarum et Romanarum

® (IV / V n.e.) zbiór będący porównawczym zestawieniem przepisów Prawa Mojżeszowego i rzymskich zasad prawnych wybranych z kodeksów gregoriańskiego i hermogeniańskiego oraz dzieł Gaiusa, Papianiana, Paulusa, Ulpiana i Modestyna dot. stanu prawnego kobiet

Leges Saeculares

® księga syryjsko-rzymska sporządzona w V w. n.e. na Wschodzie, zawierająca fragmenty ius i leges

Consultatio veteris cuiusdam iurisconsulti

® (390-428) zbiór opinii prawnych opartych na Pauli Sententiae oraz wybranych konstytucjach kodeksów gregoriańskiego, hermogeniańskiego i teodozjańskiego.

Scholia Sinaitica 

® fragment komentarza do dzieła Ulpiana Libri ad Sabinum

W okresie poklasycznym postępujące upraszczanie prawa oraz dołączanie elementów Prawa Ludowego ® tj. rozwiązań zaczerpniętych z praw obowiązujących na terenach podbitych, opanowanych przez Rzym ® tzw. prawo wulgarne

Po upadku Cesarstwa Zachodniorzymskiego (476 n.e.) germańscy władcy wydawali urzędowe zbiory praw dla ludności rzymskiej zamieszkałej na podbitych terenach (leges Romanae barbarorum):

Lex Romana Visigothorum lub Breviarium Alarici

® (506 n.e.) na polecenie Alaryka II, króla Wizygotów

EdictumTheodorici

® przeznaczony dla Greków i Rzymian zbiór ogłoszony (V / VI n.e.) przez Teodoryka Wielkiego, króla Ostrogotów

Lex Romana Burgundionum

® sporządzony (V n.e.) przez króla Burgundów, Gundobada.

Juryści okresu klasycznego

Ze znanej ilości 128 jurystów, tylko ~30 posiadało ius publice repondendi, a dzieła 33 zostały włączone do Digestów Justyniana.
Z okresu republiki:

Quintus Mucius Scaevola (pontifex maximus)

® żył na przełomie II i I w p.n.e. ® ‘pierwszy ułożył prawo cywilne wg rodzaju’, opracował podręcznik prawa cywilnego w 18 tomach,

Servius Sulpicus Rufus, przyjaciel Cycerona, przeciwnik poglądów Scaevoli

® pierwszy komentator edyktu pretorskiego i wpływowy nauczyciel.
W I i II wieku n.e. istniały w Rzymie 2 szkoły prawa (scholae, sectae): Sabianie i Prokulianie. Przedmiotem sporów były konkretne kwestie szczegółowe, jak: początek dojrzałości u chłopców, co do nabycia prawa własności przez przerobienie rzeczy.
W I i II wieku n.e. do najwybitniejszych jurystów należeli:
Labeo (Marcus Antistius) zmarł pomiędzy 10 a 22 rokiem n.e., nieprzejednany zwolennik republiki, założyciel szkoły Prokulianów,
Proculus – następca Labeo, przedstawiciel szkoły prokuliańskiej.
Celsus (Publius Iuventius, filius) – należał do szkoły Prokulian, doszedł do wysokich godności w państwie i do udziału w radzie cesarza Hadriana.
Inni Prokulianie:
C. Octavius Iavolenus Priscus
Neratius Priscus
Marcus Cocceius Nerva Pater
Marcus Cocceius Nerva Filius
Pegasus
Nerativus

Gaius Ateius Capito – zwolennik władzy cesarskiej, założyciel szkoły Sabianów,
Sabinus (Massurius) – skromnego pochodzenia, przywódca szkoły Sabianów, w wieku ~50 lat uzyskał awans do ekwitów i jako pierwszy ekwita – ius publice respondendi. Jego dzieło Libri tres iuris civilis cieszyło się powagą nieomalże równą ustawie.
Julian (Salvius Iustanus) – sprawował szereg wysokich funkcji państwowych za cesarzy: Hadriana, Antoniusa Piusa i Marka Aureliusza – być może przyczynił się do wygaśnięcia sporów pomiędzy Sabianami a Prolikulianami. Główne dzieło Juliana – Digesta w 90 księgach.
Inni Sabianie:
C. Cassius Longinus
Plautius
Sextus Pomponius
Sextus Caecilius Africanus
Cassius Longinus
Diavolenis

Juryści okresu późnego klasycyzmu

W okresie panowania dynastii Sewerów:

Papinian (Aemilius Papinianus)

® ‘książę jurystów rzymskich’ – stracony za odmowę usprawiedliwienia przed senatem morderstwa popełnionego przez cesarza Karakalli na jego bracie, Gety.

Paulus (Iulius Paulus)

® opracował zbiór zwięzłych zasad prawnych Pauli Sententiae (1/6 Digestów Justyniana złożona z dzieł Paulusa). Cesarz Konstantyn Wielki ogłosi je później za obowiązujące.

Ulpian (Domitius Ulpianus)

® twórca elementarnego opracowania Regulae Ulpiani. Rywal Paulusa, zginął w 223 roku jako dowódca gwardii pretoriańskiej, zamordowany przez swoich podwładnych.

Gaius

® brak szczególnej pozycji wśród jurystów rzymskich za życia; najbardziej znane dzieło: Institutiones - podręcznik napisany w II w n.e., w czterech księgach zwanych ‘Komentarze’ zawarty elementarny wykład rzymskiego prawa prywatnego: personae, res, actiones; liczne fragmenty wykorzystane w Instytucji Justyniana i Digestach Justyniana

Brak komentarzy:

Prześlij komentarz